તારીખ અને શુભ મુહૂર્ત:
૨૦૨૫ માં “વટ સાવિત્રી વ્રત “૨૬ મે, સોમવાર ના રોજ આચરવામાં આવશે. હિંદુ પંચાંગ અનુસાર, જ્યેષ્ઠ માસની અમાવસ્યાને વટ સાવિત્રી વ્રત માટે અત્યંત શુભ માનવામાં આવે છે. જ્યેષ્ઠ માસ ગ્રીષ્મ ઋતુનો અંત અને વર્ષા ઋતુની શરૂઆતનું પ્રતીક છે, જે નવજીવન અને ધાર્મિક પુનરુત્થાનનો સમય ગણાય છે. અમાવસ્યાની તિથિમાં પિતૃદેવોને સમર્પિત કર્મકાંડો પણ કરવામાં આવે છે, પરંતુ વટ સાવિત્રી વ્રતમાં સ્ત્રીઓ પતિની લાંબી ઉંમર અને સુખી દાંપત્ય માટે પ્રાર્થના કરે છે.
પૂજાનો શુભ સમય (મુહૂર્ત):
– સૂર્યોદય: સવારે ૦૫:૧૨
– સૂર્યાસ્ત: સાંજે ૦૭:૩૪
– અમાવસ્યા તિથિ: ૨૫ મે (રવિવાર) રાત્રે ૦૭:૨૨ થી ૨૬ મે (સોમવાર) રાત્રે ૦૫:૪૩ સુધી.
– **વ્રત પારણ સમય: સૂર્યાસ્ત પછી પ્રસાદ ગ્રહણ કરીને.
પૂજા વિધિ:
૧. પ્રારંભિક તૈયારી: વ્રતના એક દિવસ પહેલાં સાદો આહાર લઈ સાત્વિક રહેવું. પૂજા સામગ્રી જેવી કે લાલ દોરો, ફૂલ, ફળ, ચોખા, ધૂપબત્તી, અને પ્રસાદ (જેમ કે મીઠાઈ અને પૂરી) એકત્ર કરવા.
૨. સ્નાન અને વસ્ત્ર: પ્રભાતે સૂર્યોદય પહેલાં ઊઠી, ગંગાજળ યુક્ત જળથી સ્નાન કરી સ્વચ્છ સાડી અથવા સૂતરી વસ્ત્રો ધારણ કરવા.
૩. વટવૃક્ષની પૂજા:
– વટ (બરગદ) વૃક્ષને જળ અને દૂધથી સ્નાન કરાવો.
– વૃક્ષને લાલ દોરો (મોલી), ફૂલ, અક્ષત (અખંડ ચોખા), ચૂનો, અને હળદર-કંકુથી સજાવટ કરો.
– ધૂપ અને દીપક જલાવી, “ॐ नमः शिवाय” અથવા “सावित्र्यै नमः” મંત્રોચ્ચાર સાથે આરતી કરો.
૪. કથા શ્રવણ: સાવિત્રી અને સત્યવાનની કથા વંચાવો અથવા સાંભળો. આ કથામાં, સાવિત્રીએ યમરાજને પોતાની બુદ્ધિમત્તા અને વચનબદ્ધતાથી પતિના પ્રાણ પાછા મેળવ્યા, જે સ્ત્રી શક્તિનું પ્રતીક છે.
૫. વ્રત નિયમ: દિવસભર નિર્જળા અથવા ફળાહારી રહેવું. કેટલીક સ્ત્રીઓ વૃક્ષને ૧૦૮ પરિક્રમા કરીને દોરો લપેટે છે.
૬. પારણો: સાંજે વૃક્ષને દીપદાન કરી, પતિના લાંબા જીવન માટે પ્રાર્થના કરો. પ્રસાદમાં બાજરીની પૂરી, ગોળ, અને વાટી દાળ વિતરિત કરવી.
મહત્વ અને પૌરાણિક પૃષ્ઠભૂમિ:
વટ સાવિત્રી વ્રત હિંદુ સંસ્કૃતિમાં સ્ત્રીઓના પતિપ્રેમ અને વિચક્ષણતાનું પ્રતીક છે. પૌરાણિક કથા અનુસાર, સાવિત્રીએ વટવૃક્ષ નીચે યમરાજ સાથે તપસ્યા કરી પતિને પુનર્જીવિત કર્યો, તેથી આ વૃક્ષને “કલ્પવૃક્ષ” તરીકે પૂજવામાં આવે છે. વટવૃક્ષની વિશાળ જડો સ્થિરતા અને અખંડિતતાનું પ્રતિક છે, જે દાંપત્ય જીવનમાં સ્થિરતા લાવે છે એવી માન્યતા છે.
આધુનિક સંદર્ભ અને પર્યાવરણીય દ્રષ્ટિકોણ:
આ વ્રત માત્ર ધાર્મિક જ નહીં, પરંતુ પર્યાવરણ સંરક્ષણનો સંદેશ પણ આપે છે. વટવૃક્ષ પૃથ્વીનો “એક્વા-ફાયર” હોવાથી તે પર્યાવરણ સંતુલનમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. આજે શહેરોમાં વૃક્ષની ઓછામાં ઓછી ઉપલબ્ધતાને કારણે, સ્ત્રીઓ સામૂહિક રીતે પાર્કમાં એકત્રિત થઈ પૂજા કરે છે, જે સામાજિક એકતા અને પર્યાવરણ જાગૃતિને પ્રોત્સાહન આપે છે.
રાજ્યવાર વિશેષતાઓ:
– ગુજરાત: સ્ત્રીઓ “સાવિત્રીના લાડવા” તરીકે ઓળખાતા મીઠા પકવાન બનાવે છે.
– મહારાષ્ટ્ર: વૃક્ષને ૧૦૮ કે ૧૨ પરિક્રમા કરીને સૂતર લપેટવાની પ્રથા છે.
– ઉત્તર ભારત: “સાવિત્રી-સત્યવાન”ની મૂર્તિઓ સ્થાપીને ઘરે પૂજા કરાય છે.
જ્યોતિષીય દ્રષ્ટિકોણ:
સોમવારે આ વ્રત પડવાથી ચંદ્રની શાંત અને સ્થિર ઊર્જા વ્રતની સિદ્ધિમાં વધારો કરે છે. જ્યોષ્ઠ અમાવસ્યા સૂર્ય અને ચંદ્રની સંયુક્ત ઊર્જાથી આધ્યાત્મિક લાભ મળે છે.
સામાજિક અને માનસિક લાભ:
આ વ્રત સ્ત્રીઓને માનસિક શક્તિ, ધૈર્ય, અને પરિવાર સાથે જોડાણની ભાવના પ્રદાન કરે છે. સામૂહિક પૂજાથી સામાજિક સંબંધો મજબૂત થાય છે, અને પરંપરાગત કથાઓ દ્વારા નવી પેઢીને સંસ્કાર પણ મળે છે.
નોંધ:આ વ્રતની સંપૂર્ણ વિધિ અને મુહૂર્ત જાણવા માટે સ્થાનિક પંડિત અથવા વિશ્વસનીય પંચાંગનો સંપર્ક કરો. વટ સાવિત્રીની કથા અને વ્રતની માન્યતાઓ પ્રાદેશિક રીતે થોડી ફરક પામી શકે છે.
નિષ્કર્ષ:
વટ સાવિત્રી વ્રત એ શ્રદ્ધા, સ્નેહ, અને પર્યાવરણ પ્રત્યે જાગૃતિનો અનોખો સંગમ છે. આ દિવસે સ્ત્રીઓ પોતાની આંતરિક શક્તિને ઓળખે છે અને પરિવારની સુખ-શાંતિ માટે પ્રાર્થના કરે છે. ધાર્મિક વિધિઓ સાથે પ્રકૃતિ પ્રેમનો સંદેશ આપતું આ વ્રત સમાજને સંયુક્ત રીતે આગળ વધવાની પ્રેરણા આપે છે.
